STELLA CHIWESHE (Zimbabwe) | USTAD DHARAMBIR SINGH (Indie)

STELLA CHIWESHE - Zimbabwe

Jej Wysokość Królowa Mbiry z Zimbabwe – jak często mówi się o STELLI RAMBISAI CHIWESHE – jest pierwszą kobietą grającą na mbirze, która zdobyła sławę i szacunek na muzycznej scenie Zimbabwe, której fundamentem jest właśnie brzmienie mbiry i która zdominowana jest przez mężczyzn.

Mbira to niepozorny afrykański instrument należący do grupy idiofonów szarpanych o bardzo ciepłym i delikatnym brzmieniu. Składa się z deseczki lub rezonatora skrzynkowego, do którego przymocowane są trzcinowe lub metalowe języczki. Języczki te przytrzymywane są z jednej strony przez poprzeczną listwę, podczas gdy drugi koniec drga swobodnie. Czasem dodatkowo mocuje się rezonatory z tykwy.

Gra się zazwyczaj trzymając ją w rękach lub kładąc na udach, zarywając języczki kciukiem lub palcem wskazującym. Wysokość dźwięku zależy od długości języczków, która może być zmieniana przez przesunięcie poprzecznej listwy. Dodatkowo czasami, dla uzyskania efektu brzęczenia, poszczególne języczki owija się drutem.

Chiweshe jest jedną z nielicznych artystek w Zimbabwe i w Południowej Afryce, która przez ponad 35 lat zajmuje się tradycyjną muzyką graną na mbirze. Za czasów kolonialnych, kiedy jeszcze jej ojczyzna nazywała się Rodezja, Stella grywała na różnego rodzaju zakazanych ceremoniach. Przed uzyskaniem niepodległości mbira – jako instrument był ukrywany i trzymany w tajemnicy, ponieważ kolonialny rząd zakazał gry obawiając się jego magicznych mocy. Gra na mbirze karana była więzieniem. Po muzykowaniu podczas tajemnych nocnych spotkań Stella jako młoda dziewczyna wracała do codziennej walki o przetrwanie w kolonialnym świecie.

Chiweshe nazywana jest także Ambuya Chinyakare - babcia muzyki tradycyjnej. Jest ceniona i uważana są ważną postać afrykańskiego rynku muzycznego, pełnego zespołów grających w nocnych klubach i na festiwalach. Daje pozytywny przykład, inspiracje i motywacje wszystkim kobietom – muzykom w Zimbabwe. W swoim kraju, jeszcze przed uzyskaniem niepodległości wydała ponad 20 singli z muzyką mbiry, z których pierwszy uzyskał status złotej płyty w 1975 roku. Później została zaproszona do bycia członkiem prestiżowego narodowego zespołu tańca Zimbabwe, gdzie była solistką na mbirze, tancerką i aktorką.

Obecnie, w wieku 69 lat jest żyjącą legendą i jedną z najbardziej oryginalnych artystek na współczesnej scenie afrykańskiej – zarówno przez swoje solowe jak i zespołowe koncerty, łącząc tradycję z nowoczesnością ukazuje głębię, siłę i duchowość muzyki ludu Shona. 

Różnorodna twórczość Stelli – od fuzji pełnych brzmień gitar elektrycznych po akustyczne dokonania - pozwoliła jej zostać prawdziwą ambasadorką kultury Zimbabwe, szerzącą tradycje swego kraju na każdym kroku. Przez lata koncertowała regularnie po Europie, gdzie wydała 7 doskonale przyjętych płyt. W 1993 roku jej krążek „Kumusha” uznany został przez magazyn Billboard za najlepsze wydawnictwo w kategorii world music.

Jej solowy, kameralny koncert podczas festiwalu Globaltica będzie bez wątpienia wyjątkowym, pełnym emocji i duchowości wydarzeniem.

---

USTAD DHARAMBIR SINGH - Indie

Klasyczna muzyka indyjska ma swoje korzenie w czasach antycznych – jej ślady odnajdywane są we wczesnych manuskryptach i traktatach wedyjskich sprzed kilku tysięcy lat. Dzieli się ona na dwa podstawowe nurty: Hindustani (północne Indie) i Carnatic (południowe Indie). Główną formą w klasycznej muzyce indyjskiej jest raga – skomplikowany wzór melodyczny o charakterystycznym wyrazie emocjonalnym stanowiący podstawę do improwizacji. Strona rytmiczna to tala – równie skomplikowana i rozbudowana.

USTAD DHARAMBIR SINGH jest jednym z najbardziej cenionych sitarzystów i wykładowców klasycznej muzyki indyjskiej. Jako uczeń legendarnego mistrza sitaru Ustada Vilayata Khana, Dharambir w wyjątkowy sposób przyswoił bogate brzmienie tradycyjnych stylów Imdad Khani i Vilayat Khani Gharana.

Jest prawdziwym wirtuozem sitaru – najbardziej popularnego melodycznego instrumentu w klasycznej tradycji Hindustani – rodzaju lutni o dość długiej szyjce. Korpus – będący zarazem pudłem rezonansowym instrumentu wykonany jest w wysuszonej tykwy natomiast jego reszta zrobiona jest indyjskiej odmiany teku. Struny przechodzące wzdłuż umieszczonych na gryfie zaokrąglonych progów i dwóch mostków robi się ze stali, mosiądzu lub brązu. Mniejszy mostek utrzymuje tarab czyli zestaw strun rezonujących, których się nie trąca – one same wzbudzają się od wibracji strun melodycznych powodująch charakterystyczne rezonujące brzmienie sitaru. Najbardziej znani wirtuozi sitaru to Pandit Ravi Shankar (który był także nauczycielem Georgea Harrisona z The Beatles), Pandit Nikhil Banrjee czy wspomniany wcześniej Ustad Vilayat Khan. Dharambir koncertował w wielu miejscach na świecie – grał w Indiach, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, w Niemczech, we Włoszech, a także w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Na swoim koncie ma również współpracę z grupą Shiva Nova, a także legendarną wokalistką Sheilą Chandrą. Regularnie grywa z muzykami reprezentującymi różne kultury i style muzyczne. Warto wspomnieć choćby gorąco przyjętą płytę „Journey” nagraną wspólnie z cenionym brytyjskim saksofonistą Martinem Speake, czy współpracę z Free Spirits Jazz Ensemble nagrodzoną przez magazyn JazzUK.

Podczas koncertu w Gdyni Dharambir wspomagany będzie przez dwóch utalentowanych muzyków. Będą to: KAVIRAJ SINGH, który przez ostatnie lata dał się poznać jako wirtuoz santoor* i wyjątkowy wokalista w umiejętny sposób łączący indyjską sztukę instrumentalną i wokalną oraz GURDAIN RAYAT – jeden z najbardziej obiecujących tablistów** swojego pokolenia.

* santoor to instrument strunowy - rodzaj cymbałów pochodzących z gór Kaszmiru w północnych Indiach i Pakistanie. Przepiękne delikatne brzmienie tego instrumentu może przynosić na myśl krajobrazy miejsc, z których pochodzi. Pierwotnie używany był w religijnej muzyce islamskich Sufich, a dopiero w drugiej połowie XX wieku wprowadzony został do tradycji Hindustani – głównie za sprawą Pandita Shiv Kumara Sharmę.

** tabla to para bębnów – zestaw składa się z małego drewnianego bębenka prawego – nazywanego dayan oraz drugiego, większego – wykonanego z metalu nazywanego bayan. Materiał jaki stosuje się do robienia bębna lewego to żelazo, aluminium, miedź, stal choć najczęściej spotyka się mosiądz powlekany chromem. Najbardziej charakterystycznym elementem tabli jest duży czarny krążek znajdujący się na membranie obu bębnów. Te czarne „plamy” będące mieszanką gumy, sadzy i opiłków żelaza mają za zadanie wzmacnianie drgania membrany dając tabli charakterystyczne mocne brzmienie. Tabla jest uważana za najważniejszy instrument perkusyjne w muzyce indyjskiej.

muzycy:
Ustad Dharambir Singh - sitar
Kaviraj Singh - santoor, wokal
Gurdain Rayat – tabla